In deze serie besteden we aandacht aan ‘vroegah’. Waar in de voorgaande afleveringen hele spoorlijnen aan bod kwamen, beperken we het vandaag tot een enkel station, namelijk station Willemspoort. Dit station verbond voor de komst van het Centraal Station, Amsterdam en Haarlem met elkaar.
vrijdag 28 december 2018
Over oude sporen en verdwenen stations: station Willemspoort
Duco Vaillant
Op 20 september 1839 vertrok de eerste trein in Nederland van Amsterdam naar Haarlem. Een tweetal locomotieven, te weten de Arend en de Snelheid trokken de eerste trein voort. Dit was vanaf het tijdelijke station d’Eenhonderd Roe op honderd roeden (368 meter) vanaf de Willemspoort of wat in de volksmond de Haarlemmerpoort wordt genoemd. Tegenwoordig staat hier de Westergasfabriek. Op initiatief van reizigersvereniging Rover is in 2009 een herinneringplaquette van de eerste trein onthuld.
Gezicht op station d'Eenhonderd Roe aan de Haarlemmertrekvaart bij Amsterdam in 1839. Tegenwoordig staan hier de gebouwen van de Westergasfabriek.
Romeinse tempel
Drie jaar na de opening, op 4 oktober 1842 van de lijn naar Haarlem was het definitieve station Willemspoort klaar. Dit was net zoals de poort die naar Willem was vernoemd in classicistische stijl opgebouwd. Met de zes zuilen en een timpaan had de voorzijde meer weg van een Romeinse tempel, dan een treinstation. Het stond tegenover de Haarlemmerpoort en net buiten de 17e eeuwse stadsmuur.
Plattegrond en het sporenplan van station Willemspoort. Destijds waren de sporen overigens een halve meter breder (1945mm) dan nu (1435mm).
Kleine draaiplaten zijn te zien waarmee de goederenwagens werden verplaatst naar de goederenloods.
Kopstation
Het station was een kopstation met drie sporen naast elkaar. De buitenste sporen waren overdekt over de gehele lengte van het perron. De buitenste sporen kenden een overdekt perron. De drie sporen waren door zogenaamde draaiplaten met elkaar verbonden zodat goederenwagons een voor een via het haaks liggende spoor naar de goederenloods in een van de vleugels konden worden geduwd. Wagons waren in die tijd nog klein en relatief licht.
Station Willemspoort gezien vanaf de Haarlemmerpoort.
Geen lang leven
Ondanks de schoonheid was het station geen lang leven beschoren. Het spoor groeide in een rap tempo. Om te voorkomen dat reizigers die van bijvoorbeeld van Haarlem naar Utrecht of Amersfoort moesten overstappen op het lokale openbaar vervoer, werd besloten om de spoorlijnen met elkaar te verbinden en een nieuw station te bouwen met veel grandeur – Amsterdam Centraal -. Station Willemspoort werd op 15 oktober 1878 gesloten.
Rechtsonder is een kaartje te zien waar het station ten opzichte van de stad lag. De kaart is een kwartslag gedraait, waardoor het noorden links op de kaart te zien is. Rechtsboven is de Haarlemmerpoort te zien. Onder is station Willemspoort te zien.
Tijdelijk station
In de jaren daarna reden de treinen verder door naar het tijdelijke station Westerdok, tegenover het hoofdkantoor van de Hollandsche IJzeren Spoorweg-Maatschappij op de Droogbak. In 1889 werd het huidige Centraal Station in gebruik genomen.
Tijdelijk Station Westerdok. Deze was van oktober 1878 tot oktober 1889 in gebruik.
Schaalmodel station Willemspoort
Van het oorspronkelijke station Willemspoort is vrijwel niets meer terug te vinden. Maar weinig Amsterdammers weten dat hier een prachtig station heeft gestaan en de naam zegt hun weinig, aangezien de Willemspoort in Amsterdam de Haarlemmerpoort heet. Het meest in het oog springend is het prachtige schaalmodel dat miniatuurspoorbouwer Wim Ritzer heeft gemaakt van het eerste stenen station van Amsterdam. Deze staat in het Spoorwegmuseum in Utrecht.