In de serie ‘Over oude sporen en verdwenen stations’ besteden we aandacht aan ‘vroegah’. In deze aflevering staat de Hembrug centraal, die Zaanstad met Amsterdam verbond.
donderdag 15 augustus 2019
Over oude sporen en verdwenen stations: De Hembrug
Iris van Gelder
Vandaag gaan we naar het Westelijke Havengebied in Amsterdam en het Hembrugterrein te Zaanstad. Waar deze twee oevers nu verbonden worden door een veerpont, bevond zich hier vroeger de Hembrug. De bouw van de brug ging van start in 1870 en werd in 1875 voltooid. Een jaar later in 1876, zou Koning Willem III het Noordzeekanaal openen en pas in 1878 werd de Hembrug voor het eerst gebruikt door treinen tussen Zaanstad en Amsterdam. De brug werd overigens gebouwd en aangelegd door de staat en de lijn werd geëxploiteerd door HYSM.
De eerste Hembrug. Deze werd voor 600.000 gulden gebouwd en had een doorvaartbreedte van 19 meter en doorvaarthoogte van 4 meter. De brug werd gesloopt in 1910: voor deze populaire doorgangsroute was een grotere brug nodig.
Foto: Louw, Henri de (1851-1944) Beeldbank Stadsarchief AmsterdamTweede Hembrug
In 1904 begon de bouw van de tweede Hembrug, omdat het Noordzeekanaal een groot succes bleek te zijn en de schepen groter werden. Deze nieuwe brug werd 185 meter ten westen van de oude brug gerealiseerd en werd ontworpen door ingenieur J.W.Th van Schaik van de Hollandsche IJzeren Spoorweg-Maatschappij. De brug moest een vrije doorvaart hebben van minimaal 11 meter, het beweegbare middengedeelte kreeg een lengte van 127,90 meter en de doorvaartbreedte bedroeg 55 meter. Doordat de brug werd aangevoerd door elektromotoren ging het openen en sluiten razendsnel: binnen 2 minuten draaide de brug open voor doorvaart. In 1907 werd deze ijzeren reus van 270 meter in gebruik genomen en was de grootste draaibrug van Europa een feit. Kosten: 3 miljoen gulden.
Zowel de eerste en de tweede Hembrug waren draaibruggen, hierbij draait de brug om een verticale as. De brug bestond uit twee vaste delen, de landhoofden aan weerszijde en een draaibaar middendeel. De brugwachters opende de brug door het draaien aan twee kaapstanders.
Foto: Roël, Ino Beeldbank Stadsarchief AmsterdamVervangen
De dubbelsporige Hembrug werd in 1983 vervangen door de driesporige Hemtunnel en gesloopt in 1985. Het metaal was al binnen een maand afgebroken en de brugpijlers werden in het voorjaar van 1985 opgeblazen met maar liefst 3 ton dynamiet. Het Hembrugterrein is tegenwoordig een monument geworden waar in eerste instantie grootse plannen waren voor woningen. Echter, door de geluidsnorm van het havengebied Westpoort konden deze plannen niet doorgaan. Wat rest is een bijzonder gebied waar je bijvoorbeeld een bezoek kunt brengen aan de – inmiddels ongebruikte – Artillerie-Inrichtingen die hier in 1897 naartoe verhuisden en waar tot na de Tweede Wereldoorlog wapens en munitie geproduceerd werden. Met het pontje ben je er in ieder geval zo!
De halte Hemburg werd in 1907 in gebruik genomen. Het personeel van de Artillerie, Bruynzeel en de Norit fabriek stapte hier uit op het Zaanse talud. De halte verviel per 27 mei 1982. Na sluiting van het station is het stationshuisje gekocht door Henk van Iperen die het in zijn achtertuin plaatste.
Foto: Roël, Ino Beeldbank Stadsarchief Amsterdam