In deze serie besteden we aandacht aan ‘vroegah’. Waar we de vorige keer aan de noordkant van de Amsterdam en de regio keken, doen we dat deze keer aan de zuidkant. Wist u dat ten zuiden van Amsterdam een groot lokaalspoornetwerk bestond? Deze strekte zich uit van Haarlem tot Nieuwersluis en van Amsterdam tot Leiden. We blikken terug op ruim 100 jaar lokaalspoorlijnen.
dinsdag 18 december 2018
Over oude sporen en verdwenen stations: de Haarlemmermeerspoorlijnen
Duco Vaillant
In 1898 werd de Hollandsche Electrische-Spoorweg-Maatschappij (HESM) opgericht met als doel om elektrische spoorwegen in het gebied ten zuiden van Amsterdam en Haarlem aan te leggen. De eerste lijnen werden in 1912 geopend, veel later dan bedoeld was. Diverse verzakkingen en het uitbreken van de eerste wereldoorlog in 1914 gooide roet in het eten, waardoor de kosten flink stegen. In 1918 was het gehele net voltooid. In totaal zijn er 130 bruggen, 23 stations en 22 haltes of stopplaatsen gebouwd.
Het netwerk van de Haarlemmermeerspoorlijnen zoals deze tot 1935 actief was. De nodige haltes waren toen alweer gesloten. In 1941 verbonden de Duitsers de Haarlemmermeerspoorlijnen met Schiphol voor transport naar Schiphol, dat toen een militair vliegveld was geworden.
Stoomtreinen
Anders dan de naam van de spoorwegmaatschappij doet vermoeden, zijn de lijnen nooit geëlektrificeerd. De HESM was speelbal geworden van de twee grote rivaliserende spoorwegmaatschappijen, te weten de Staatsspoorwegen (SS) en de Hollandsche IJzeren Spoorweg-Maatschappij (HIJSM). De Staatsspoorwegen gebruikte de HESM als concurrent van de HIJSM, terwijl de HIJSM op haar beurt in 1901 aandelen kocht van de HESM om de maatschappij te beïnvloeden. Dit was een van de redenen dat er gebruik gemaakt werd van stoomtreinen in plaats van elektrische treinen.
Dagenlang feest
2 augustus 1912 rijdt de eerste trein tussen Haarlem via Hoofddorp en Aalsmeer naar Leiden. De inwoners van sommige plaatsen vierden dagenlang feest. Veel wegen in de tijd waren slecht begaanbaar. Met de komst van de Haarlemmerspoorlijnen konden ze moeiteloos naar de grote steden reizen. Ook boeren waren blij, aangezien ze hun oogsten zo makkelijk door het hele land konden verspreiden.
Concurrentie bus
Na de enthousiaste ontvangst van de treinen, vielen de reizigersaantallen al snel tegen. Het spoor krijgt al snel veel last van het opkomende busvervoer. Het busvervoer is flexibeler, vaak sneller en goedkoper. In 1936 gooit de HESM de handdoek in de ring. De helft van het net gaat voor reizigersvervoer dicht. Daarna komen de Haarlemmermeerspoorlijnen in handen van de NS. Maar ook zij weten de overgebleven lijnen niet winstgevend te maken. In 1950 schrappen ze het volledige reizigersvervoer op de Haarlemmermeerspoorlijnen.
Station Uithoorn in september 1935.
Goederenvervoer
Het goederenvervoer blijft nog lang redelijk succesvol. Dit is vooral te danken aan het vervoer van kolen. In 1970 valt dit weg door opkomst van aardgas. Het ene na het andere tracé gaat dicht. Alleen de trajecten Amsterdam – Uithoorn en Uithoorn en Nieuwersluis blijven nog lange tijd over. Dit als aanvoerlijnen voor materieeluitwisselingen voor de lijn tussen Amsterdam en Schiphol dat toen nog niet verbonden was met de rest van het spoornet en voor bijvoorbeeld sloopbedrijf Koek in Mijdrecht waar de NS veel materieel liet slopen.
1 oktober 1985. Lange tijd staken bij de A2 bij Loenersloot treinen over. Op 30 mei 1986 gebeurde dit voor het laatst. In 1987 werden de rails, spoorbomen en waarschuwingsverlichting verwijderd.
Museumtram
Het gedeelte tussen Amsterdam en Bovenkerk is vanaf 1975 weer stapsgewijs in gebruik genomen als museumtramlijn door de Electrische Museumtramlijn Amsterdam. Dit tracé van ruim 7km kreeg daarmee alsnog bovenleiding om elektrische trams te kunnen laten rijden. Hier wordt elke zondag van april tot en met oktober (dit was november) op gereden met historische trams. Op de website van de museumtramlijn kunt u de dienstregeling bekijken.
Amsteltram
Een klein deel van een van de voormalige trajecten wordt sinds 2004 gebruikt voor lijn 51. Vanaf halte Spinnerij tot Westwijk rijdt de sneltram op de voormalige spoordijk van de spoorlijn van Bovenkerk naar Uithoorn. Met de komst van de Uithoornlijn – samen met de Amstelveenlijn de Amsteltram geheten – wordt het overige gedeelte tot en met Uithoorn ook nieuw leven ingeblazen. De toekomstige eindhalte van de nieuwe lijn komt zelfs naast het oude station uit 1911 te liggen.