Europa-serie: Low Emission Zone moet Barcelona schonere lucht bezorgen

Stipt op tijd

Barcelona kennen de meesten van ons vooral van toeristische bezoekjes. Misschien is het je wel eens opgevallen: het openbaar vervoer is behoorlijk goed geregeld, met bussen en metro’s die de hele stad doorkruisen en in de regel stipt op tijd rijden. De vraag is hoe het ov zich de komende maanden gaat houden. Want de stad Barcelona staat voor een grote opgave – en daarmee ook de metropolitane vervoerautoriteit AMB (Area Metropolitana de Barcelona) en de ov-opdrachtgeversorganisatie ATM (Autoritat del Transport Metropolità).

Milieubeleid

De stad maakt een omslag naar een vooruitstrevend milieubeleid: en stelt een omvangrijke Low Emission Zone in, in de stad zelf en in aangrenzende gemeentes. Dat is nodig, want de afgelopen jaren overschreden de emissieniveaus van stikstof regelmatig de door de EU toegestane gemiddelde jaarlimiet van veertig microgram per m³. Bijna de helft (48%) van de bevolking van de stad is de laatste jaren regelmatig blootgesteld aan hogere niveaus van vervuiling dan de WHO als veilig aanmerkt. Motorvoertuigen zijn de grootste boosdoener: ze zijn de uitstoter van de belangrijkste verontreinigende stof, stikstofoxide.

In vijf jaar tien procent minder uitstoot

Onaanvaardbaar, in de ogen van burgemeester Ada Colau, een voormalig anti-huisuitzettingactiviste, die na haar herverkiezing in mei alweer bijna vijf jaar de scepter zwaait in de Catalaanse hoofdstad. Samen met het gemeentebestuur van Barcelona, de Generalitat (de Catalaanse regioregering) én de AMB (Àrea Metropolitana de Barcelona) tekende ze een convenant om de luchtkwaliteit in Barcelona te verbeteren. Het doel: de uitstoot door voertuigen in en rond Barcelona in vijf jaar terug te brengen met tien procent. Over een periode van 15 jaar moet dit zelfs dertig procent zijn.

Boetes

De low emission zones beslaan 95 vierkante meter en strekken zich uit over Barcelona de omringende gemeentes L’Hospitalet de Llobregat, Sant Adrià del Besòs en delen van Esplugues en Cornellà de Llobregat. De meest vervuilende auto’s mogen de LEZ niet meer in op werkdagen tussen 7 en 20 uur. In totaal gaat het om 85.000 vervuilende auto’s (dieselvoertuigen gebouwd vóór 2006 en benzineauto’s van voor 2000) en 30.000 motorfietsen (bromfietsen van voor juni 2002 en motoren van voor juli 2004). Tot eind maart krijgen deze voertuigen-zonder-milieukeurmerk nog geen boete als ze de LEZ binnenrijden, maar slechts een waarschuwing. Maar vanaf 1 april worden er boetes uitgedeeld variërend van 100 tot 1800 euro. In 2021 zullen ook busjes, vrachtwagens en bussen een milieukeurmerk moeten hebben.

6000 inruilers

Inwoners die hun vervuilende auto of motor naar de sloop brengen, kunnen in ruil daarvoor een gratis openbaar vervoerpas voor drie jaar krijgen: een T-Verde (groene kaart) voor metro, bus, tram en trein. Voorwaarde is dat inruilers de eerste drie jaar geen nieuwe auto aanschaffen. Sinds de maatregel eind 2017 werd ingevoerd, maken iedere maand rond de 240 mensen gebruik van dit aanbod. Lluis Alegre i Valls, directeur Mobiliteit van ATM, is enthousiast over dit initiatief: ‘Tot nu toe zijn er bijna 6000 mensen die hun auto hebben verruild voor een T-verde tarjeta!’ Het grootste deel van de T-Verde-aanvragen komt uit Barcelona zelf: zo’n zestig procent. De rest van de aanvragen komt uit omringende gemeentes.

Druk op ov

De verwachting is dat het instellen van de LEZ vanaf 1 april – en nadat de coronacrisis voorbij is – een grote druk op het openbaar vervoer in en rond Barcelona zal leggen. Vanaf die datum zullen er werkelijk boetes worden uitgedeeld aan mensen die met een vervuilend voertuig de LEZ ingaan. De ATM verwacht (na de coronacrisis) dagelijks 170.000 extra reisbewegingen met bussen en treinen – het equivalent van 137.000 motorvoertuigen. Lluis Alegre i Valls:´Dat zal behoorlijke impact hebben. Tot nu toe hebben we dagelijks al een miljoen reisbewegingen met het ov: 500.000 de stad in, 500.000 eruit. Ook zijn er 800.000 autobewegingen. Twintig procent daarvan voldoet niet aan de eisen. We denken dat er vanaf 1 april een toename van rond de zeventien procent in het ov-gebruik zal komen.’ Dat is een forse toename, maar Alegre benadrukt wel: ‘We weten het niet zeker: het kunnen er ook minder of meer worden. Er zijn nu ook mensen die nieuwe auto’s kopen, bijvoorbeeld. Naar de precieze toename laten we de Polytechnische Universiteit van Catalonië (UPC) onderzoek doen.’ Sinds 1 januari was er al een lichte toename aan reizigers te zien, zegt Alegre: ‘Maar dat kan (gedeeltelijk) ook komen doordat we de tarieven hebben verlaagd. Pas na 1 april verwachten we echt inzicht krijgen in wat de LEZ voor uitwerking op het ov hebben.’

Klaar of niet?

De ATM zei onlangs door een aantal recente verbeteringen ‘klaar’ te zijn voor de verwachte toename van 170.000 reisbewegingen. Valls: ‘De afgelopen jaren zijn er express-buslijnen bijgekomen. Ook hebben we extra metro’s en treinen besteld, en zijn er stations bijgekomen op de lijnen 9 en 10 van het metrosysteem.’ In de Spaanse media werd echter betwijfeld of het openbaar vervoer in de regio klaar is voor de omslag. Volgens de club van autobezitters RACC zal de ATM de extra vraag naar OV niet kunnen opvangen. Zelfs wethouder Eloi Badia van klimaat betwijfelde in een interview in de grootste Spaanse krant El País openlijk of de stad en regio klaar zijn voor de toename in reizigers. Hij noemde vooral ‘het interstedelijke transport de uitdaging’. Er moeten nog nieuwe busbanen komen, en ‘park & ride’ locaties moeten nog worden aangelegd. De enorme drukte in bus- metro en treinlijnen in de spits is nu al een serieus probleem, zei hij.

Punto negro

Lluís Alegre relativeert dat: ‘Je bent nooit overal helemáál klaar voor, maar we zijn wel rédelijk klaar’. Hij erkent dat er punten zijn die hem zorg baren: ‘De extra treinen die we hebben besteld, zijn verlaat: dat is wel een probleem.’ Als het gaat om het interstedelijk verkeer, noemt hij de R1 – de trein die langs de kust richting Blanes rijdt – een ‘punto negro’: een zwart punt. ‘Dat geldt vooral voor het vertrekpunt van de lijn: het station bij Arc de Triomf in het centrum van de stad. De perrons zijn te kort voor de bestelde langere treinen. Dus daar moet worden verbouwd. Die verbouwing heeft veel voeten in de aarde. Er zijn veel partijen bij betrokken – en dat project verloopt trager dan gewenst’. Ook andere werkzaamheden binnen het ‘parte urbanistica’ gaan langzamer dan gepland, zegt hij. Zo zijn er te weinig P&R-locaties klaar naar zijn zin: ‘In de bestaande P&R’s zit maar 25 procent ruimte. Dat is niet genoeg, dat moet nog opgekrikt worden.’ Hij is optimistisch: ‘We gaan het oplossen. We hebben de thema’s helder voor ogen. Het is duidelijk wat we moeten doen: er lopen 20 a 22 projecten om de problemen op te lossen. We zijn al vijf jaar aan het werk hiervoor, we blijven doorwerken.’

Bruine smoglaag Madrid

Barcelona volgt met dit programma hoofdstad Madrid, dat het afgelopen decennium door zijn ligging met nog zwaardere milieuproblemen kampte dan de Catalaanse stad aan zee. In de hoofdstad was in de wintermaanden op dagen met weinig wind en veel zonneschijn vaak een bruine smoglaag te zien, en de luchtvervuiling kwam vaak ver boven de door de EU toegestane limiet uit. Veel inwoners klaagden over de luchtkwaliteit. In 2018 introduceerde de voormalige linkse burgemeester Manuela Carmena daarom het programma ‘Madrid Central’, waarmee zij de strijd aanging met de vervuiling in de stad. Dat programma beslaat een kleiner gebied dan de maatregelen in Barcelona (de LEZ daar is 20 keer groter) en concentreert zich op het centrum. Auto’s die niet van inwoners zelf zijn, mogen het gebied rond het centrum niet in. Alleen openbaar vervoer, ambulances, taxi’s, elektrische auto’s en bestelverkeer mogen die zone betreden.

Illegale opschorting

Na de maatregel verbeterde de luchtkwaliteit sterk, en de drukte nam af. Toen de rechtse burgemeester Jose Martínez-Almeida deze zomer aan de macht kwam, was het eerste wat hij deed de maatregel op non-actief zetten. Binnen een dag steeg de luchtverontreiniging weer naar oude niveau’s. Na protesten van bewoners en milieugroeperingen oordeelde de rechter dat de opschorting van Madrid illegaal was – en dus kunnen hoofdstedelingen die met de auto het centrum ingaan, toch weer rekenen op een boete. ‘De rechter heeft geoordeeld in het voordeel van de volksgezondheid in plaats van het zogenaamde recht om een ​​voertuig te besturen’, zei een woordvoerder van de socialistische oppositiepartij na het vonnis.