Altijd chauffeur, soms psycholoog achter het stuur: de verhalen van vrouwen in het OV

Amal (32) en Lucia (52) werken als trambestuurster. Beide begonnen ze eerst als conductrice achterin de tram, maar maakte snel de overstap naar bestuurder. Amal begon al jong: ‘Ik heb allerlei opleidingen geprobeerd, maar ik vind het moeilijk om mijn aandacht op een ding te houden omdat ik zo veel dingen leuk vind. Ik heb echt veel prikkels nodig in mijn werk, en als iets dat heeft dan is het trambestuurster. Geen dag is hetzelfde, dus die variatie vind ik heel relaxed.’ Lucia werkt al bijna 32 jaar als trambestuurster. Hoe ze zo lang is blijven hangen? ‘Ik had het gewoon naar mijn zin’.

Elke dag wat anders

Die variatie in het werk, dat wordt door alle vijf de dames benoemd als het leukste aspect van chauffeur zijn. ‘Sowieso is het verkeer altijd anders. Soms heb je een ritje en dan moet je wel 10 keer remmen voor dezelfde auto of fietser, andere ritjes glij je zo door de stad’, zegt Lucia. Ook Adriana benadrukt: ‘Het is niet meer het ouderwetse rondje om de kerk. Je hebt wisselende werktijden, wisselende routes en altijd andere passagiers’. En ook al komen de chauffeurs elke dag andere mensen tegen, zijn er ook vaak dezelfde reizigers op dezelfde tijdstippen. Bea’s favoriete lijn om te rijden is bijvoorbeeld die van station Sloterdijk naar Schiphol. ‘Het is een gemixte lijn. Er zitten veel mensen in die naar hun werk gaan op Schiphol, dus die kom je dan bijna iedere ochtend tegen. Dat is leuk want dan maak je wel eens een praatje. Aan de andere kant heb je ook veel toeristen, die kan ik dan wat extra uitleg of tips geven’. Lucia haar voorkeur gaat naar de tramlijnen die naar Amsterdam Centraal Station gaan. ‘Je gaat dan echt door de stad, dat is zo levendig. Veel mensen vinden het niks maar ik hou van de drukte. Ik rij het meest in de ochtend, dus dan zie je Amsterdam ontwaken. Vanochtend bijvoorbeeld, dan sta ik om kwart voor zes op centraal en dan is er niemand. En dan de volgende rit, dan zie je al die mensen naar hun werk gaan. Dat is wel echt heel mooi.’

Uitdagingen van het vak

Menselijk contact is een grote factor voor het werkplezier. Dat kent echter ook een andere kant. ‘Chagrijnige passagiers kunnen wel echt vervelend zijn. Vooral op maandagochtend heb je er daar veel van, of als het regent bijvoorbeeld. Maar ik merk wel dat ik daar als trambestuurder ook invloed op heb. Als ik vrolijk ben, dan beïnvloed je daarmee ook het humeur van anderen’, aldus Amal. Ook de komst van telefoons heeft veel invloed gehad op dat menselijke contact dat de chauffeurs zo leuk vinden. Adriana ziet dat de gemeenschap is veranderd sinds de telefoons zijn gekomen. ‘Ik vind mensen nu gewoon wat asocialer. Vroeger maakte je nog wel eens een praatje en nu komt dat weinig voor. Mensen kijken soms niet eens op van hun telefoon als ze de bus in stappen. Dat vind ik wel jammer, want ik ben wel echt buschauffeur geworden voor de mensen’.

Een aantal vrouwen gaf ook aan dat ze soms aanlopen tegen ongepaste opmerkingen. ‘Hoewel ik steeds meer vrouwelijke collega’s krijg, is werken als buschauffeur van oorsprong een mannenberoep. En dat merk je soms nog wel. Niet specifiek als buschauffeur, ook vrouwen in andere ‘mannen’-beroepen hebben daar last van denk ik. En dan moet je soms wel stevig in je schoenen staan.’ Ook trambestuurders kunnen geconfronteerd worden met moeilijke situaties. Amal: ‘Je maakt elke dag wel wat mee, maar ik probeer altijd de-escalerend te werken. Bij akkefietjes met reizigers denk ik echt dat de belangrijkste eigenschap waar je over moet beheersen als chauffeur inlevingsvermogen is.’ 

Complimentjes

Ondanks de uitdagende situaties en soms lastige reizigers, reageren veel mensen positief als ze een vrouw achter het stuur zien. ‘Maar als ik op een verjaardag vertel dat ik buschauffeur ben, dan lokt dat toch meer reactie uit dan als mijn vriend dat zegt. Daaraan merk je dat mensen soms nog wel verbaasd zijn’, merkt Adriana op. Yildyz merkt dat ook.  ‘Als mensen achterin de bus stappen, zeggen ze toch nog snel “Hallo meneer!”, in plaats van chauffeur’. De keerzijde van die verbazing is dat vrouwen ook vaak complimentjes krijgen. ‘Ik denk dat wij vaker complimentjes krijgen dan mannen, juist omdat sommige mensen het apart vinden dat vrouwen buschauffeur zijn.’

Ook Bea krijgt vaak onverwachts complimentjes. ‘Soms complimenteren reizigers mijn rijstijl of zeggen ze dat mijn haar mooi zit. Omdat het contact met de reiziger nu toch wat minder is door telefoons, komen de complimentjes vaak onverwachts. Dat maakt het alleen maar specialer.’ Amal vindt haar eigen insteek erg belangrijk: ‘Hoe ik mijn werk doe, dat kan echt iemands dag maken of breken. En met die positieve insteek krijg ik vaak complimentjes van “oh wat doe jij je werk leuk”.’

‘Dan denk ik, hier doe ik het voor’

Er is een ding dat Lucia, Amal, Bea, Yildyz en Adriana allemaal benoemden: als chauffeur is geen dag hetzelfde. Je maakt dus nogal wat mee als buschauffeur of trambestuurder. Zo heeft Yildyz een keer meegemaakt dat een vrouw bij haar in de bus werd lastiggevallen. ‘Ze heeft mij toen om hulp gevraagd, waarna ik gelijk de politie belde. Uiteindelijk bleek het om een verwarde man te gaan en is het allemaal goed gekomen, maar het is mij bijgebleven omdat ik een impact op deze vrouw heb kunnen maken door het snelle handelen.’

Dat je als chauffeur mensen kan helpen, dat is volgens Yildyz een heel waardevol deel van haar baan. Ook Lucia springt graag bij als reizigers extra hulp nodig hebben. ‘Als er oudere mensen instappen die niet zo goed weten waar ze zijn, probeer ik ze altijd te helpen. Dan zet ik mijn deurtje open, maak ik een praatje en kunnen ze achter me komen zitten.’ Yildyz: ‘Soms zijn we een soort psychologen achter het stuur, als mensen naar je toe komen om hun verhaal kwijt te kunnen. Dan praat je een aantal haltes en dan stappen ze weer uit. Zo heb je af en toe korte therapeutische sessies, dat vind ik heel leuk.’

Adriana vertelt ook over een van haar favoriete momenten. ‘Ik ben er zelf altijd gek op als kinderen de bus in komen. Een keer kwam een oma met haar kleinkind de bus binnen, en die oma vond het zo leuk om mij achter het stuur te zien. Ze zei dat ze vroeger ook graag buschauffeur wilde zijn, maar destijds kon dat nog niet. Ik heb een heel leuk gesprek met haar gehad, en toen we bij het eindpunt kwamen was het tijd voor mijn pauze. Dus ik dacht, ik ga ze verassen. Dus ik vroeg of het kleinkind het leuk zou vinden om even achter het stuur te zitten. Nou die oma glunderen, het kleintje glunderen, en foto’s gemaakt van het kleine jochie met het grote stuur in zijn kleine handjes. Ja op dat moment smolt ik echt, dan denk ik ‘hier doe ik het voor’. Misschien wordt deze jongen in de toekomst nog wel een nieuwe buschauffeur, wie weet.’